Vivat Akademia
Periodyk Akademii Górniczo-Hutniczej
28 marzec 2024

Z pięknych kart historii dąbrowskiej Sztygarki

Zespół Szkół Zawodowych „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej jest najstarszą i jedną z największych szkół technicznych w Polsce. Korzeni jej należy szukać w Kielcach (ówczesnej stolicy Województwa Krakowskiego), gdzie z inicjatywy myśli, woli i czynu dwu mężów stanu Stanisława Kostki Potockiego i Stanisława Staszica, powstała pierwsza szkoła górnicza. Była nią założona w 1816 roku Szkoła Akademiczno-Górnicza, wzorująca się na Akademii we Freibergu (z której pochodziła przeważająca część jej wykładowców), i uważana za szóstą z kolei akademię górniczą w Europie środkowej.

Staszic w pełni zdawał sobie z tego sprawę, że odbudowy rodzimego stanu górniczego i rozwoju górnictwa nie da się oprzeć na fachowcach sprowadzanych z zagranicy. Dlatego też wysunął postulat, aby „w kraju był zaród ludzi” przygotowanych do górnictwa. Adeptom sztuki górniczej stawiano również surowe wymagania moralne:

„Pierwszymi zaletami każdego górnika są: moc i wytrwałość w poddawaniu przykrościom tak fizycznym, jak i moralnym, odwaga i niewzruszona stałość w niebezpieczeństwach, na jakie będą wystawieni, i które przezwyciężać im będzie wypadało w chwilach, kiedy kopalnia i życie górników zarówno są zagrożonymi…”.

Na obchody Jubileuszu 150-lecia dąbrowskiej „Sztygarki” które obchodzono w 1966 roku, jako święto polskich górników, ówczesny minister Górnictwa i Energetyki mgr inż. Jan Mitręga tak pisał: „Powołana do życia w 1816 roku dzięki dalekosiężnej myśli Stanisława Staszica, Akademia Górnicza w Kielcach, pomimo krótkiego istnienia stała się jednym z głównych filarów planu uzdrowienia struktury gospodarczej Królestwa Polskiego. Akademia stanowiła jednak nie tylko ośrodek nauki, ale i kuźnicę polskości, dlatego też musiała podzielić tragiczne losy Rzeczpospolitej. I trzeba było wielu zmagań z caratem, by dzieło Staszica mogło być podjęte na nowo. Usiłowania te wydały plon, dopiero w 1889 roku, gdy udało się wreszcie wskrzesić Szkołę Górniczą. Na nową jej siedzibę obrano Dąbrowę, która odgrywała już wówczas rolę poważnego ośrodka przemysłowego”.

Pałac biskupi w Kielcach – Siedziba Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach (1816–1826)

Szkoła Kielecka położyła wielkie zasługi dla kształcenia polskich kadr inżynierów górniczych Królestwa Kongresowego, kończy jednak z powodów politycznych działalność w 1826 roku po zaledwie dziesięciu latach istnienia. W 1816 roku w nowo otwartej szkole rozpoczęło naukę dziewięciu uczniów. Liczba uczniów systematycznie rosła. W ciągu 10 lat istnienia wykształciła w kursie trzyletnim 40 inżynierów, spośród 89 przyjętych studentów. Ponad pięćdziesięciu uczniów musiało przerwać naukę z powodu zamknięcia szkoły przez władze carskie.

Jej wychowankowie odegrali ogromną rolę w rozwoju polskiego przemysłu. Z racji swoich wysokich umiejętności zajęli w przemyśle kierownicze stanowiska i w sposób decydujący wpłynęli na zmodernizowanie techniki produkcyjnej. Oceniono to należycie już w 1825 roku w uchwale Komisji Sejmowej Królestwa Polskiego, stwierdzając: „Szkoła Górnicza stanowi największe dzieło władz górniczych. Wyszło z niej niemało młodzieży z potrzebnymi talentami, co uwolniło rząd od potrzeby sprowadzania z zagranicy cudzoziemskich górników, których cechuje brak przychylności dla dobra kraju”.

Zakrojony na dużą skalę rozwój przemysłu górniczo-hutniczego, wymagał dla właściwego funkcjonowania licznej rzeszy fachowców z wyższym i niższym wykształceniem. Odczuwano dotkliwy brak niższych pracowników technicznych jak sztygarów, majstrów itp., a zadowalano się ludźmi, którzy przez kilkuletnią praktykę w zakładach nabyli wiadomości fachowych.

W maju 1881 roku grupa polskich inżynierów i działaczy przemysłowych, a wśród nich: Jan Marian Hempel, Wincenty Choroszewski, Wincenty Kosiński, Stanisław Kontkiewicz (ojciec), Jan Strassburger, Hieronim Kondratowicz, Henryk Czeczott, rozpoczęła intensywne zabiegi mające na celu otwarcie szkoły górniczej w Królestwie Polskim na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Na jej siedzibę zaproponowano początkowo zamek w Będzinie, który zaczęto remontować i przygotowywać do jej potrzeb. Nadzór nad przebudową zamku miał hrabia Edward Raczyński, a robotami kierował włoski architekt Franciszek Lanzi. Starania te zakończyły się fiaskiem ze względu na kategoryczny sprzeciw władz carskich. Doraźnie więc inżynierowie Zarządu Górniczego prowadzili w Dąbrowie Górniczej kursy dla praktykantów górniczych. Jednak dzięki nieprzerwanym wysiłkom Jana Hempla i Wincentego Choroszewskiego, naczelników górniczych w Zagłębiu Dąbrowskim, wydano zgodę na otwarcie i umieszczenie szkoły w Dąbrowie Górniczej. Na ten cel przeznaczono budynek zaprojektowany przez Franciszka Lanziego i zbudowany 1841 roku jako na szpital górniczy. Budynek wzniesiono w modnym wówczas stylu neogotyckim, był bardzo okazały i dlatego zwany był powszechnie „pałacem”.

Prawo o szkole górniczej w Dąbrowie z 1889 roku

Po wielu staraniach podejmowanych przez pół stulecia o przywrócenie nauczania na poziomie średnim, wreszcie dzięki nieprzerwanym wysiłkom Jana Hempla i Wincentego Horoszewskiego, naczelników górniczych w Zagłębiu Dąbrowskim, szlachetny cel został osiągnięty. W lutym 1889 roku po przeszło 62 latach od zamknięcia Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach oficjalnie w Dąbrowie Górniczej otwarto szkołę średnią dla sztygarów i majstrów. Szkoła kształcąc na poziomie średnim uzyskała powszechną, popularną nazwę „Sztygarka”. Dąbrowa Górnicza, była już w tym czasie poważnym centrum przemysłu górniczo-hutniczego.

Zakres działalności szkoły określony został w Zbiorze praw i rozporządzeń Rządu Królestwa Polskiego z dnia 13 lutego 1889 roku numer 31, artykuł 265, gdzie ogłoszono „Prawo o szkole górniczej w Dąbrowie”. Pierwszy paragraf „Prawa” brzmiał: „Szkoła górnicza w Dąbrowie, założona we wsi Dąbrowa, powiatu Będzińskiego, guberni Piotrkowskiej, ma na celu przygotowanie sztygarów i majstrów hutniczych dla potrzeb przemysłu górniczego”. Paragraf 11 określał program nauki: „Do składu kursu naukowego szkoły należały przedmioty ogólnokształcące: religia (wyznania prawosławnego rzymsko-katolickiego), język rosyjski, polski, arytmetyka, algebra, geometria z trygonometrią i przedmioty specjalne: pierwsza zasada fizyki, chemii, geodezji, mechaniki i budownictwa, mineralogii, geologii, górnictwa i miernictwa górniczego, metalurgii i probiernictwa, kreślenia, wiadomości zasadnicze i rachunkowości i prawodawstwa górniczego oraz środki niesienia pomocy w wypadkach nieszczęśliwych”.

Egzaminy wstępne odbyły się w dniach 6 i 7 listopada 1889 roku. Zgłosiło się stu piętnastu kandydatów, egzamin zdawało siedemdziesięciu czterech, a przyjęto na pierwszy rok nauki trzydziestu uczniów. Wobec dużego napływu kandydatów, do egzaminu dopuszczono tylko tych, którzy mogli się wykazać roczną praktyką w kopalni lub półroczną w hucie. Nauka była płatna 20 rubli rocznie i trwała cztery lata. Część młodzieży korzystała ze stypendiów. Od 1890 roku uczniów obowiązywało prawo noszenia jednolitych mundurów.

Grupa uczniów Szkoły Górniczej „Sztygarki” z roku 1905

Od pierwszych lat swego istnienia Szkoła Górnicza obok solidnych podstaw kształcenia, zajęła wybitną pozycję na froncie zmagań o polskość zagłębiowskiego przemysłu. Jej absolwenci, wychowani w duchu patriotycznym, zaczęli stopniowo zastępować nieprzyjaznych Polakom przybyszów na stanowiskach sztygarów i majstrów. Mieli przecież znakomitych wychowawców, takich jak Hieronim Kondratowicz, autor pierwszego polskiego nowoczesnego podręcznika górnictwa, czy Stanisław Kontkiewicz, wybitny geolog i działacz społeczny, którzy dobrze uzbroili ich na drogę życiową, zaszczepiając w ich sercach pełen humanizmu stosunek do robotnika.

Pierwszym dyrektorem szkoły był Dymitr Bryłkin, Rosjanin, który według zgodnej opinii ówczesnych wychowanków był nie tylko znakomitym fachowcem, ale także wielkim przyjacielem młodzieży. Wysoki poziom teoretycznego i praktycznego przygotowywania do zawodu górniczego i hutniczego uczniów zapewniali wybitni wykładowcy polscy, między innymi Hieronim Kondratowicz, autor „Górnictwa” (1903) pierwszego w Polsce nowoczesnego podręcznika górnictwa, czy geolog Stanisław Kontkiewicz badacz Krzywego Rogu. Wielu absolwentów „Sztygarki” wsławiło się z czasem w pracy naukowej lub społecznej: dr Konstanty Tołwiński, jeden z najwybitniejszych polskich geologów – nafciarz, dr Adam Piwowar – geolog, podróżnik, założyciel dąbrowskiego oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej, czy Piotr Przesmycki – autor szeregu prac z geologii Zagłębia Dąbrowskiego. Ze Szkoły Górniczej wyszedł także Wasyl Jaworski, jeden z najwybitniejszych geologów i paleontologów radzieckich.

W 1897 roku drukowany w Piotrkowie „Tydzień” zamieścił na swoich łamach artykuł, o wartościach jakie reprezentują młodzi „sztygarzy” w którym bez owijania rzeczy w bawełnę stwierdzono, iż każdy, kto obejmuje stanowisko po Niemcach, przekonuje się z przerażeniem, że ci „kulturträgerzy” uprawiali bezceremonialny rozbój na polskich robotnikach.

„…Tu nie od rzeczy będzie nadmienić – pisał «Tydzień» – że wychowawcy szkoły sztygarów na swych stanowiskach, wymagających ciężkiej pracy, odpowiedzialności i narażeń życia, w niczym nie ustępują swym poprzednikom lub kolegom praktykom, to jest ludziom bez żadnego wykształcenia, najczęściej Niemcom… Co zaś do staranności w wykonywaniu rozporządzeń, na pewno sztygarzy, ze szkoły nie mniejszą wykazują od praktyków… a co do uzdolnień, to dwóch zdań być nie może.”

Wydarzenia lat następnych dowiodły niezbicie, z jakiej gliny ulepieni są wychowankowie Szkoły Górniczej, jaki ożywia ich duch. Wszak okazali się nie tylko dobrymi, solidarnymi towarzyszami pracy robotników w kopalniach i hutach, ale ramię w ramię z proletariatem Czerwonego Zagłębia stanęli po jednej stronie barykady w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne.

W listopadzie 1899 roku w „Sztygarce” wybuchł bunt przeciw szykanom narodowościowym ówczesnego dyrektora Dmitriewa, zakończony relegowaniem kilku uczniów oraz wstrzymaniem promocji do następnych klas. Wydarzenie to stało się inspiracją sztuki Gabrieli Zapolskiej „W Dąbrowie Górniczej”. Uczniowie brali również czynny udział w zamieszkach rewolucji lutowej 1905 roku. We wrześniu zorganizowali strajk, żądając wprowadzenia wielu reform i nauki w języku polskim W związku z zaangażowaniem uczniów w te wydarzenia władze carskie w listopadzie 1905 roku karnie zamknęły szkolę na pięć lat.

Trudno o lepsze świadectwo dla tej walki, aniżeli to, które wystawił naczelnik gubernialnej żandarmerii carskiej, donosząc w 1905 roku w jednym ze swoich raportów: „…na czele ruchu rewolucyjnego w sosnowieckim i dąbrowskim rejonie stoją uczniowie miejscowej Szkoły Górniczej… Wszystkie potężne manifestacje, mające miejsce w czasie strajku, zorganizowali uczniowie. Oni to prowadzili tłumy do fabryk i hut, przemocą wypędzając stamtąd robotników i przerywając pracę…”.

Za swój zryw rewolucyjny zapłaciła Szkoła wysoką cenę. Władze carskie zamknęły ją na pięć lat. Dopiero więc w 1910 roku wznowiono naukę.

Ledwie minęły cztery lata, gdy przed Szkołą znów spiętrzyły się przeszkody. Wybuchła wojna. W połowie 1914 roku po wkroczeniu Austriaków szkoła została zamknięta, a budynki szkolne zajęto na koszary i siłą rzeczy nauka została przerwana. Władze miejskie Dąbrowy, z inicjatywy dr. Adama Piwowara, zasłużonego wychowanka Sztygarki, z miejsca podjęły starania o reaktywowanie Szkoły, jednakże nie udało im się, tego osiągnąć. Okupacyjne władze austriackie mało się tym jednak przejmowały. otwarta tym razem pod nazwą Państwowej Szkoły Górniczej i Hutniczej przyjmując imię założyciela swej poprzedniczki Akademii Górniczej w Kielcach – Stanisława Staszica. Dopiero we wrześniu 1919 roku więc wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości po raz trzeci w swej historii zostaje szkoła przywrócona życiu. Swoją działalność wznowiła pod. nazwą. „Państwowej Szkoły Górniczej i Hutniczej im. Stanisława Staszica”.

Pierwszym dyrektorem zostaje inż. Zygmunt Rajdecki. W szkole obok istniejących wydziałów: górniczego i hutniczego, powstają dwa nowe: elektromechaniczny i miernictwa kopalnianego. Nauka trwa cztery lata, i kończy się egzaminem końcowym. Absolwenci uzyskują tytuł technika określonej specjalności. Adam Piwowar, Piotr Przesmycki i Leon Berbecki są pierwszymi absolwentami szkoły, którzy obejmują w niej stanowiska nauczycieli. Grono nauczycielskie dąży w tym czasie do postawienia szkoły na jak najwyższym poziomie. Ponownie uruchomione zostaje Muzeum Geologiczne. Uzupełniało ono realizację programu geologii w zakresie rozpoznawania minerałów i skał przez uczniów, powstają nowe pawilony – pawilon wykładowy i warsztaty mechaniczne oraz trzy piętrowy gmach mieszkalny dla personelu. W celu zapoznania uczniów z naturalnym środowiskiem górniczym, w którym mieli w przyszłości pracować, zbudowano sztolnię z udostępnionymi pokładami węgla kamiennego, istniejącą do dnia dzisiejszego.

Jak wielkim autorytetem cieszyła się na Śląsku Sztygarka, świadczy fakt, że w latach 1919–1922, gdy ziemia śląska oddzielona była jeszcze kordonem granicznym od Macierzy, do Dąbrowy przekradali się synowie śląskich robotników, aby tu, w Szkole Górniczej, czerpać wiedzę w ojczystym języku. Nie zabrakło też wychowanków szkoły na polach walk powstańczych ludu śląskiego.

Wiele wydarzeń i epizodów z lat międzywojennych daje dobitne świadectwo temu, że wychowankowie Sztygarki godnie kontynuowali tradycje swoich poprzedników. Umieli dobro społeczne przedkładać ponad własne, byli odważni, koleżeńscy, gotowi nieść pomoc towarzyszom pracy we wszelkich, najtrudniejszych nawet okolicznościach. Gdy w 1923 roku Zagłębie przeżywało największą w dziejach tego regionu katastrofę w kopalni „Reden”, jako pierwsza zgłosiła się do akcji ratowniczej brygada złożona z uczniów Szkoły Górniczej. W akcji tej zginęli bohaterską śmiercią wychowankowie szkoły: Józef Żurek i sztygar Adam Pronobis.

Żywe były także w Sztygarce dawne tradycje postępowe. Niemało uczniów brało czynny udział w różnego rodzaju akcjach i manifestacjach organizowanych przez proletariat Zagłębia, niektórzy zaś, nie bacząc na konsekwencje, niemal jawnie deklarowali swoje sympatie dla KPP, a nawet współdziałali z komunistami. Szerokim wreszcie echem odbiły się w Zagłębiu, i w całym zresztą kraju, słynne strajki szkolne, podjęte dwukrotnie przez uczniów w obronie zagrożonych praw Szkoły: po raz pierwszy w 1921 roku, a po raz wtóry w szesnaście lat później.

Nadszedł tragiczny wrzesień 1939 roku. Wojna przerwała naukę, ale nauczyciele i uczniowie spełnili swój patriotyczny obowiązek wobec Ojczyzny. Długa jest lista tych, którzy polegli na polach walki lub zamęczeni zostali w hitlerowskich katowniach. Otwiera ją nazwisko ostatniego dyrektora Szkoły, Wincentego Wołłejki, więźnia i męczennika obozu koncentracyjnego w Dachau.

Życie wystawiło wysoką notę pokoleniu, które opuściło mury Sztygarki w okresie międzywojennym. Wszak wielu ówczesnych wychowanków odgrywa poważną rolę w przemyśle górniczym i hutniczym Polski Ludowej.

Jedni zajmują nader odpowiedzialne, kierownicze stanowiska w licznych działach gospodarki narodowej, inni dali się poznać jako wybitni naukowcy lub też jako pełni inwencji i energii pracownicy społeczni. Setki innych, swoją postawą nacechowaną obywatelskim zaangażowaniem i ofiarną, twórczą pracą w rozsianych po całym kraju zakładach przemysłowych, potwierdzają dobre imię Szkoły, z której wyszli.

Jej trwanie w 1966 roku uczczono jubileuszem 150-lecia. Członek Komitetu Honorowego Obchodów 150-lecia Dąbrowskiej „Sztygarki”, prof. Bolesław Krupiński napisał:

Faktycznie jednak to w 1989 roku minęło sto lat od założenia szkoły w Dąbrowie Górniczej i z tej to okazji odsłonięto oraz poświęcono tablicę pamiątkową, a zakłady opiekuńcze podarowały szkole sztandar.

W 1993 roku zachodzące przemiany w kraju i rozpoczęta restrukturyzacja polskiego górnictwa zamyka cykl kształcenia młodzieży dla potrzeb przemysłu węglowego. Państwowa Agencja Węgla Kamiennego SA (dawne Ministerstwo Górnictwa i Energetyki) przekazuje szkoły górnicze do Kuratorium Oświaty, co dało początek likwidacji tak prężnego szkolnictwa górniczego w Polsce. Zaraz po tym decyzją Kuratora Oświaty zmieniono kierunki kształcenia i zaniechano naboru do szkół górniczych. W następstwie tego ostatni absolwenci Technikum Górniczego opuścili mury „Sztygarki” w 1996 roku. Również w tym samym roku Wojewoda Katowicki przekazuje szkołę organom gminy Dąbrowa Górnicza.

W dniu 1 stycznia 1994 roku szkoła w ramach pilotażu powierzona zostaje gminie Dąbrowa Górnicza, a w dniu 1 września 1996 roku uchwałą Rady Miasta zmieniono nazwy obecnych jednostek szkolnych i powołano nowe. Technikum Górnicze przemianowano na Technikum Elektroniczne, Technikum Górnicze dla Dorosłych na Technikum Zawodowe dla Dorosłych, wszystkie Zasadnicze Szkoły Przyzakładowe zlikwidowano, a w ich miejsce powołano jedną Zasadniczą Szkołę Zawodową. Jednoczesne powołano nowe jednostki: tj. Technikum Ochrony Środowiska, Liceum Techniczne i Liceum Ekonomiczne.

1 września 2002 roku do szkół ponad podstawowych wkracza II etap reformy polskiej oświaty. W wyniku jej wdrożenia uchwałą Rady Miasta dotychczasowe szkoły wchodzące w skład zespołu likwiduje się z dniem zakończenia cyklu kształcenia, a w ich miejsce powołuje się nowe, określone założeniami II etapu reformy. W wyniku tych działań powołano I Liceum Profilowane, Technikum Nr 1 Zasadniczą Szkołę Zawodową Nr 3) Jednostki te kształcą młodzież na podbudowie gimnazjum, w Technikum i Zasadniczej Szkole Zawodowej w zawodach dotychczasowych, a w Liceum Profilowanym w następujących profilach: Kształtowanie Środowiska, Chemiczne Badanie Środowiska, Ekonomiczno-Administracyjny, Elektroniczny, Zarządzanie Informacją.

To co zostało kiedyś zawiązane nicią myśli Stanisława Staszica, zostało ponownie zadzierzgnięte węzłem współpracy miedzy szkołami jego imienia, bowiem w rezultacie podpisanego w dniu 2 lutego 2010, listu intencyjnego w sprawie współpracy pomiędzy Gminą Dąbrowa Górnicza, a Akademią Górniczo-Hutniczą, na rzecz utworzenia w Mieście Dąbrowa Górnicza Zamiejscowego Ośrodka Dydaktycznego AGH. List litencyjny został podpisany przez Zbigniewa Podrazę (Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza), Iwonę Krupę (Zastępcę Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza), prof. Antoniego Tajdusia (Rektora AGH) i prof. Jerzego Lisa (Prorektora ds. Współpracy i Rozwoju AGH).

Decyzją Senatu AGH w dniu 31 marca 2010, utworzono Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny AGH w Dąbrowie Górniczej z ofertą studiowania od roku akademickiego 2010/2011 na studiach niestacjonarnych pierwszego stopnia na kierunkach:

– Automatyka i Robotyka lub Mechanika i Budowa Maszyn – Wydział Inżynierii Mechanicznej i Robotyki,

– Elektrotechnika – Wydział Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki,

– Zarządzanie i Inżynieria Produkcji – Wydział Zarządzania.

Decyzja dotycząca wyboru kierunków kształcenia została podjęta przez Władze Miasta Dąbrowa Górnicza między innymi w rezultacie wyników ankiety przeprowadzonej wśród uczniów klas maturalnych Dąbrowy Górniczej i miast sąsiednich. W ankiecie badani uczniowie (około 2500 uczestników) wskazali, że są zainteresowani kształceniem przede wszystkim na kierunkach: zarządzanie, inżynieria produkcji, automatyka i robotyka, mechanika i budowa maszyn, i elektrotechnika.

Siedzibą Zamiejscowego Ośrodka Dydaktycznego został Zespół Szkół Zawodowych „Sztygarka”. O wyborze siedziby zadecydowała bardzo dobra lokalizacja szkoły, jej dobre warunki lokalowe a także zaplecze dydaktyczne.

Przypominając w wielkim skrócie niektóre fakty i zdarzenia z pięknych kart historii Dąbrowskiej „Sztygarki”, należy podkreślić, że jej rozsiani po całym Kraju wychowankowie mówią o niej z czułością i dumą. Mówią i myślą tak, jak mówi się i myśli o kimś najbliższym, kto pozostawił w sercu niezatarte wspomnienie. Bo też dała im to, co miała najcenniejszego: rzetelną wiedzę, przysposobiła ich do życia społecznego, zaszczepiła miłość do ojczystego kraju, a także nauczyła służyć mu w sposób mądry i twórczy. Za to dziś spłacają zaciągnięty wobec niej dług.

Dziś jej wychowankowie swoją pracą przydają swojej Szkole nowych laurów, piszą jej dzieje współczesne, bowiem jak mówi przysłowie łacińskie: „Historia est testis temporrum, lux veritatis, vita memoriae, magistra witae, nuntia vetustatis” –Historia jest świadectwem czasów, światłem prawdy, życiem przeszłości, nauczycielką życia, głosicielką tradycji.

prof. zw. dr hab. inż. Artur Bęben
Stowarzyszenie Wychowanków AGH

prof. A. Bęben - autor artykułu

Literatura

1. Bęben A.: Górnicza lampa się pali… AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo Dydaktyczne, Kraków, 2008.

2. 150 lat dąbrowskiej Sztygarki. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1966.

3. Księga pamiątkowa Jubileuszu 150-lecia założenia szkoły akademiczno-górniczej w Kielcach. (Praca zbiorowa pod red. W. Różańskiego. Kieleckie Towarzystwo Naukowe. Kielce 1972.

4. „Biuletyn. Magazyn Informacyjny Akademii Górniczo-Hutniczej” nr 29, maj 2010.

5. http://www sztygarka.republika.pl/historia_szkoły.html


Z kalendarium wydarzeń „Sztygarki” (1816–2010)

• 4 czerwca 1816 – Komisja Oświaty Królestwa Polskiego wydaje reskrypt o utworzeniu Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach. Zgodnie z intencją jej inicjatora, Stanisława Staszica, Szkoła ta ma stanowić jeden z głównych elementów planu odbudowy polskiego górnictwa.

• Grudzień 1816 – Rozpoczęcie nauki w Szkole Akademiczno-Górniczej.

• 4 czerwca 1817 – Ogłoszona zostaje ustawa o Korpusie Górniczym. Do Korpusu włączeni zostają zarówno profesorowie Szkoły, jak i jej uczniowie.

• 1819 – Mury Szkoły opuszcza grupa pierwszych dziewięciu jej wychowanków,

• Styczeń 1826 – Szkoła przechodzi z budżetu Komisji Oświaty na budżet górnictwa rządowego.

• Czerwiec 1826 – Zapada decyzja o przeniesieniu Szkoły do Warszawy.

• 1826–1830 – Szkoła istnieje formalnie, ale nie prowadzi zajęć teoretycznych, z powodu braku lokalu w Warszawie. Uczniowie, którzy nie ukończyli Szkoły, przebywają na praktykach w zakładach górniczych i hutniczych. Znany przemysłowiec Konstanty W. Olicki dokonuje znacznego zapisu na rzecz Szkoły.

• 1830–1831 – Grupa wychowanków Szkoły bierze udział w powstaniu listopadowym. Przekreśla to ostatecznie szanse wznowienia działalności uczelni w Warszawie.

• 1836–1839 – Bank Polski gromadzi fundusze na szkołę górniczą i podejmuje, nieudane jednak, zabiegi o otwarcie jej w Będzinie, w najbliższym sąsiedztwie wyrosłego w ostatnich latach dąbrowskiego ośrodka górniczo-hutniczego.

• 1844–1845 – Wydział Górnictwa projektuje otwarcie kursów dla urzędników górniczych przy Instytucie Agronomicznym w Marymoncie. Daleko zaawansowane prace organizacyjne zostają przerwane na skutek kategorycznego sprzeciwu carskich władz oświatowych.

• 1850 – Jan Hempel, naczelnik górnictwa w Dąbrowie Górniczej, organizuje i prowadzi przez kilka lat kursy dla praktykantów górniczych.

• 1881 I Zjazd Przemysłowców Górniczych Królestwa Polskiego, na wniosek Hempla oraz W. Choroszewskiego, wznawia starania o, otwarcie Szkoły Górniczej w Zagłębiu Dąbrowskim. Podstawą dla tych wysiłków jest zapis J. Wolickiego i fundusze zebrane przez Bank Polski.

• 13 lutego 1889 – Zatwierdzenie „Prawa o szkole górniczej w Dąbrowie”.

• Grudzień 1889 – Rozpoczęcie nauki w Szkole Górniczej w Dąbrowie.

• 1892 – Uczniowie Szkoły organizują pierwsze koła socjalistyczne w Zagłębiu Dąbrowskim.

• Luty 1896 – Pierwsze aresztowania wśród uczniów Szkoły za działalność rewolucyjną w środowisku robotniczym.

• Maj 1897 – Ukazuje się pierwszy numer konspiracyjnego „Górnika”. Redaktorem pisma jest wychowanek Sztygarki Tytus Filipowicz.

• Listopad 1899 – Głośny bunt młodzieży Szkoły Górniczej przeciw szykanom narodowościowym. We Lwowie ukazuje się sztuka Gabrieli Zapolskiej „W Dąbrowie Górniczej”, poświęcona działalności rewolucyjnej uczniów Sztygarki.

• 1901 – W procesie o działalność rewolucyjną wśród górników sześciu uczniów Szkoły Górniczej skazanych zostaje na 3–6 lat zesłania na Sybir.

• 1901 – Inż. Hieronim Kondratowicz, nauczyciel Szkoły, wydaje „Górnictwo”, pierwszy nowoczesny podręcznik do nauki górnictwa w Polsce.

• Maj 1903 – W odwet za bunt uczniów przeciwko dyrektorowi Dmitriewowi, na polecenie władz carskich wszystkim uczniom wsbrzym8JDO promocję do następnej klasy. W związku z tym Szkoła w 1903 roku nie wypuściła ani jednego abiturienta.

• Luty 1905 – Wybucha rewolucja w Zagłębiu. Uczniowie Szkoły biorą w niej czynny, a nawet kierowniczy udział. Organizują demonstracje robotników i strajk szkolny. Kierownikiem komitetu rewolucyjnego jest Julian Gęborek, wychowanek Sztygarki, późniejszy członek Zarządu Głównego SDKPiL.

• Wrzesień 1905 – Po rozpoczęciu roku szkolnego uczniowie Sztygarki organizują strajk, żądając wprowadzenia polskiego języka nauczania i szeregu reform.

• 8 listopada 1905 – Za strajk i udział w rewolucji, władze. carskie karnie zamykają Szkołę na pięć lat.

• 3 października 1908 – Z wyroku władz carskich zostaje powieszony na stokach Cytadeli warszawskiej Józef Mirecki-”Montwiłł”, głośny działacz rewolucyjny, wychowanek Sztygarki.

• 1910 – Szkoła zostaje ponownie otwarta. Różnymi zarządzeniami władze bezskutecznie usiłują ograniczyć działalność polityczną uczniów.

• 1912 – Adam Piwowar i Piotr Przesmycki, wychowankowie Szkoły, organizują w Dąbrowie Muzeum Geologiczne, które następnie staje się częścią składową Szkoły.

• 1914 – Wybuch I wojny światowej. Budynki Szkoły zajmuje wojsko. W konsekwencji Sztygarka musi zawiesić działalność.

• 1914–1918 – Przemysłowcy Zagłębia i władze miasta Dąbrowy czynią usilne starania o uruchomienie Szkoły, co udaremniają jednak okupacyjne władze austriackie.

• Wrzesień 1919 – Ponowne otwarcie uczelni pod nazwą Państwowa Szkoła Górnicza i Hutnicza im. Stanisława Staszica z czterema wydziałami: górniczym, miernictwa górniczego, hutniczym i elektro-mechanicznym.

• Listopad 1921 – Strajk uczniów Szkoły przeciw próbom ograniczenia jej praw.

• Maj 1923 – I Zjazd wychowanków Szkoły.

• Wrzesień 1923 – W wielkim pożarze kop. „Reden” w Dąbrowie wyróżnia się oddział ratowniczy złożony z uczniów Szkoły. Dwóch jej wychowanków: Adam Pronobis i Józef Żurek, ginie niosąc pomoc zagrożonym górnikom.

• 1925 – Przy Szkole otwarty zostaje Zakład Badania Materiałów Przemysłowych.

• 1931 – Samorząd uczniowski rozpoczyna wydawanie własnego pisma pt. „Wspólnemi Siłami”.

• 1932 – Ponowny strajk uczniów przeciw tzw. „reformie jędrzejewiczowskiej”, ograniczającej uprawnienia Szkoły.

• 1935 – II Zjazd wychowanków Szkoły.

• 1938 – III Zjazd wychowanków Szkoły.

• 1 września 1939 – Najazd hitlerowski na Polskę przerywa znów działalność Szkoły. Okupanci niszczą wieloletni dorobek uczelni, jej naukowe zbiory i archiwum. W walkach na froncie i w obozach koncentracyjnych ginie wielu wychowanków i nauczycieli Szkoły, wśród nich dyrektor Wincenty Wołłejko.

• 28 stycznia 1945 – Nazajutrz po wyzwoleniu Dąbrowy Górniczej przez Armię Radziecką, grupa byłych nauczycieli i uczniów PSGH rozpoczyna ,prace nad uruchomieniem Szkoły.

• 10 lutego 1945 – Inż. Michał Affanasowicz obejmuje stanowisko dyrektora Szkoły.

• 25 lutego 1945 – 328 uczniów zgłasza się do otwartej ponownie Państwowej Szkoły Górniczej i Hutniczej im. St. Staszica.

• 4 marca 1945 – Naukę rozpoczyna wydział mechaniczny i elektryczny.

• 23 marca 1945 – Uruchomienie bursy dla 30 uczniów.

• 1945. 7. IV. Zakończenie pierwszego etapu prac remontowych w III Pawilonie i oddanie do użytku 13 sal szkolnych.

• 15 kwietnia 1945 – Zebranie organizacyjne Rady Rodzicielskiej.

• 25 kwietnia 1945 – Wznawia działalność biblioteka Szkoły.

• 26 kwietnia 1945 – Uruchomienie pracowni chemicznej i świetlicy szkolnej. Rozpoczęcie prac nad uporządkowaniem zbiorów Muzeum Geologicznego.

• 27 kwietnia 1945 – Otwarcie spółdzielni uczniowskiej.

• 15 sierpnia 1945 – Zakończenie pierwszego po wojnie egzaminu dojrzałości. Dyplomy techników otrzymuje 114 abiturientów.

• 9 września 1945 – Rozpoczęcie pierwszego po wojnie normalnego roku szkolnego. Stanowisko dyrektora Szkoły obejmuje inż. Józef Ferch.

• 4 września 1945 – IV Zjazd absolwentów Szkoły.

• 1 czerwca 1946 – Warsztaty Szkoły przekazują do użytku dwie pierwsze wykonane przez siebie tokarki.

• 21 października 1946 – Grupa uczniów Szkoły uczestniczy w odgruzowywaniu Warszawy.

• 4 maja 1947 – Uroczyste wręczenie sztandaru Szkoły.

• 26 września 1948 – Szkolne koła Związku Walki Młodych i Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych łączą się w Związek Młodzieży Polskiej.

• 15 stycznia 1949 – Stanowisko dyrektora obejmuje inż. Stanisław Snopek, absolwent wydziału hutniczego PSGH

• 3 grudnia 1950 – 96 uczniów uczestniczy w powszechnym spisie ludności.

• Czerwiec 1951 – Wszyscy nauczyciele Szkoły i 845uczniów subskrybują Narodową Pożyczkę Rozwoju Sił Polski.

• 3 października 1951 – Stanowisko dyrektora obejmuje Tadeusz Szymaszek.

• Wrzesień 1952 – Szkoła przekształcona zostaje na 4-letnie Technikum Górnicze. Wydział Hutniczy przekazany zostaje powstałemu w Dąbrowie Górniczej samodzielnemu Technikum Hutniczemu.

• Grudzień 1953 – Oddano do użytku nową aulę. Szkolny zespół teatralny wystawia z tej okazji sztukę: „Tu mówi Tajmyr”.

• Kwiecień 1954 – Szkołę odwiedzają delegacje węgierska i chińska.

• 10–11 lipca 1954 – V Zjazd wychowanków. Powołanie do życia Koła Absolwentów.

• 6 listopada 1954 – Zjazd kół naukowych szkół górniczych. Z tej okazji zostaje otwarta na terenie Szkoły wystawa pomocy naukowych.

• 15 listopada 1954 – Szkołę zwiedza delegacja czeskich szkół zawodowych.

• Listopad 1954 – Szkoła likwiduje tradycyjne sale klasowe i jako jedna z pierwszych w kraju przechodzi całkowicie na system nauczania w salach przedmiotowych i pracowniach naukowych.

• Grudzień 1954 – Naukę w Szkole podejmuje czterech pierwszych uczniów z Koreańskiej Republiki Ludowej.

• Październik 1955 – Szkoła dąbrowska przejmuje opiekę nad Szkołą Podstawową w Wąsoczu Górnym i przekazuje jej 500-tomową bibliotekę.

• 1 lutego 1956 – Przy Szkole powstaje Międzyszkolny Zespół Pieśni i Tańca Zagłębia Dąbrowskiego.

• 1956. 1. IX. Szkoła zaczyna realizować program technikum 5-letniego.

• Maj 1957 – Szkołę odwiedzają delegacje chińska oraz czechosłowacka.

• 6 sierpnia 1957 – VIII. Szkołę w Dąbrowie odwiedza delegacja Szkoły Górniczej w Zwickau (NRD).

• 3 grudnia 1957 – W uroczystościach „Dnia Górnika” na terenie Szkoły bierze udział delegacja Ministerstwa Szkół i Kultury Czechosłowacji.

• 31 marca 1958 – Dyr. Tadeusz Szymaszek wybrany zostaje przewodniczącym Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Dąbrowie Górniczej. Stanowisko dyrektora Szkoły obejmuje mgr inż. Ferdynand Brzegowski.

• 24 maja 1958 – VI Zjazd wychowanków Szkoły z udziałem ministra Górnictwa i Energetyki mgr. inż. Jana Mitręgi, przewodniczącego Prezydium WRN w Katowicach Ryszarda Nieszporka i sekretarza KW PZPR w Katowicach Ryszarda Trzcionki. Odsłonięcie tablicy pamiątkowej ku czci poległych i zmarłych nauczycieli i wychowanków Szkoły oraz położenie kamienia węgielnego pod pomnik Stanisława Staszica przed budynkiem głównym.

• 2 września 1958 – Eksperymentalnie rozpoczyna się naukę w 3-letnim technikum górniczym na podbudowie zasadniczej szkoły górniczej. W związku z tym do Szkoły przyłączona zostaje Zasadnicza Szkoła Górnicza kopalni „Generał Zawadzki”. Wznawiają działalność warsztaty szkolne. Organizuje się .ośrodek Mechanizacji Górnictwa.

• 25 września 1958 – Szkołę odwiedza delegacja jugosłowiańska.

• 4 grudnia 1958 – Zostają oddane do użytku bogato wyposażone gabinety górnictwa oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

• 18–19 czerwca 1959 – Dla nawiązania kontaktu ze społeczeństwem, a zwłaszcza z kandydatami na uczniów, Szkoła .organizuje „Dni otwarte Szkoły”.

• 1 listopada 1959 – Uruchomiona zostaje pierwsza klasa wydziału mierniczego Państwowej Szkoły Górniczej dla absolwentów liceów ogólnokształcących.

• 25 stycznia 1960 – W szkolnej kopalni ćwiczebnej, rozbudowanej pracą uczniów, osiągnięty zostaje pokład węgla.

• Kwiecień-maj 1960 – W ramach prac społecznych dla miasta młodzież Szkoły wykonuje m. in. około 850 mb rowów na kabel elektryczny i zasadza na nieużytkach 3000 drzewek. Na Fundusz Budowy Szkół Tysiąclecia uczniowie wpłacają 7225 zł.

• 14 czerwca 1960 – W związku z inauguracją obchodów Tysiąclecia Państwa Po1skiego zorganizowana zostaje w Szkole konferencja naukowo-techniczna dla omówienia dotychczasowego dorobku Szkoły i dalszych perspektyw jej rozwoju. Mgr inż. Jan Mitręga, minister Górniciwa i Energetyki, odsłania popiersie Stanisława Staszica w II Pawilonie.

• 20 grudnia 1960 – Pracownicy ośrodków metodycznych zapoznają się z dorobkiem Szkoły w zakresie unowocześnienia «metod nauczania.

• Czerwiec 1961 – Szkoła uczestniczy w wystawie osiągnięć zakładów pracy i instytucji z terenu miasta Dąbrowy Górniczej.

• 9 maja 1961 – Działający przy Szkole Międzyszkolny Zespół Pieśni i Tańca zdobywa I miejsce w wojewódzkich eliminacjach amatorskich .zespołów artystycznych.

• 10 czerwca 1961 – Docent dr Stanisław Siedlecki, kierownik polskiej wyprawy polarnej na Spitsbergen, przybywa do Szkoły z odczytem i przekazuje do jej Muzeum Geologicznego część zbiorów wyprawy.

• 1 listopada 1961 – Szkoła Górnicza przejmuje Zasadniczą Szkołę Górniczą kopalni „Mortimer– Porąbka”.

• 9 listopada 1961 – Konferencja dyrektorów szkół przyzakładowych, z udziałem wiceministra oświaty mgr. inż. Godlewskiego i wiceministra Górnictwa i Energetyki mgr inż. Grabowskiego.

• 4 grudnia 1961 – Staraniem Związkowego Muzeum Górniczego otwarta zostaje w II Pawilonie Szkoły wystawa: „Górnictwo Zagłębia Dąbrowskiego”.

• 10 maja 1962 – Ogólnopo1ska konferencja prasowa pod przewodnictwem wiceministra Górnictwa i Energetyki mgr. tuż. Grabowskiego, poświęcona sprawom szkolnictwa górniczego.

• 1 września 1962 – Przy Szkole otwarte zostaje Technikum dla Pracujących z dodatkowymi punktami nauczania w Sosnowcu, Klimontowie, Czeladzi i Wojkowicach oraz z wydziałem zaocznym.

• 30 września 1962 – VII Zjazd wychowanków Szkoły i odsłonięcie pomnika Stanisława Staszica, ufundowanego przez absolwentów.

• 7 grudnia 1963 – Szkołę odwiedza minister oświaty Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

• 29 listopada 1963 – Otwarcie na terenie Szkoły punktu konsultacyjnego Studium Inżynieryjno-Magisterskiego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

• Lipiec 1964 – Młodzież Sztygarki przebywa na obozie wypoczynkowym na Węgrzech. Jej węgierscy koledzy bawią w tym czasie w Dąbrowie.

• 1 października 1964 – W budynku Szkoły otwarty zostaje punkt konsultacyjny Studium Inżynierskiego dla Pracujących Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

• 1 grudnia 1964 – Uroczyste odsłonięcie nowego sztandaru Szkoły, ufundowanego przez Koło Absolwentów.

• 4 stycznia 1965 – Szkołę odwiedza delegacja szkolnictwa zawodowego Chińskiej Republiki Ludowej.

• Kwiecień 1965 – Wizyta delegacji Szkoły Górniczej z Morawskiej Ostrawy.

• 1–2 maja 1965 – Turniej sportowy z udziałem drużyny Szkoły Górniczej z Morawskiej Ostrawy.

• 25 maja 1965 – Uroczyste ślubowanie młodzieży Szkoły w dwudziestą rocznicę rozgromienia hitlerowskich Niemiec.

• 25 maja 1965 – Otwarta Sesja Rady Pedagogicznej z udziałem wiceministrów Górnictwa i Energetyki mgr. inż. Franciszka Wszołka i prof. dr Marcina Boreckiego, poświęcona omówieniu dalszych perspektyw rozwojowych Szkoły. Podczas Sesji oddana zostaje do użytku nowocześnie urządzona Sala demonstracyjno-wykładowa.

• 1 września 1965 – Uroczyste otwarcie nowego roku szkolnego, połączone z inauguracją jubileuszu 150-lecia Szkoły, przy udziale sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR Zdzisława Grudnia i zastępcy przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach Bolesława Lubasa. Sztandar Szkoły udekorowany zostaje Odznaką „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”.

• 1966 – Jubileusz 150-lecia „Sztygarki” , połączony z VIII Zjazdem Absolwentów.

• 12 marca 1966 – Obchód l0-lecia Międzyszkolnego Zespołu Pieśni i Tańca „Zagłębie”.

• 1968 – Reorganizacja „Sztygarki” i powołanie filii Politechniki Śląskiej w Gliwicach.

• 1 stycznia 1985 – Powrót „Sztygarki” do byłej siedziby pod nową nazwą Zespół Szkół Zawodowych Ministrstwa Górnictwa i Energetyki.

• 12 marca 1986 – Otwarcie Ośrodka Muzealno-Dydaktycznego szkoły w pierwszym pawilonie.

• 1993 – Decyzją Kuratorium Oświaty w Katowicach, zmiana nazwy na ZSZ „Sztygarka” im. Stanisława Staszica.

• 1998 – Przekształcenie ośrodka Muzealno-Dydaktycznego w Muzeum Miejskie „Sztygarka”.

• 1 września 2002 – Zgodnie z wprowadzoną reformą , wprowadzenie nowych profilii kształcenia.

• 15 października 2002 – X Zjazd absolwentów „Sztygarki”.

• 31 marca 2010 – Decyzją Senatu AGH utworzono Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny AGH w Dąbrowie Górniczej z siedzibą w Zespole Szkół Zawodowych „Sztygarka”.