Vivat Akademia
Periodyk Akademii Górniczo-Hutniczej
19 marzec 2024

Profesor Mieczysław Lasoń

twórca unikalnego laboratorium do badań sorpcji par i gazów na powierzchni ciał stałych

O zasłużonym profesorze Akademii Górniczo-Hutniczej w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin, która minęła w kwietniu 2013 roku

Profesor Mieczysław Lasoń urodzony w Krakowie 29 kwietnia1923 roku, uczęszczał do szkoły podstawowej i średniej w Podgórzu – dzielnicy Krakowa, w której mieszkał do końca swojego życia, czyli do 1987 roku, w domu rodzinnym przy ul. Czyżówka 19.

Prof. Mieczysław Lasoń - fot. J. Leśniak

Prof. Mieczysław Lasoń

W latach okupacji niemieckiej, po ukończeniu szkoły zawodowej dla chemików – techników, wstąpił w 1942 roku w szeregi Armii Krajowej, jako żołnierz 16 pułku piechoty, batalion „Barbara”, zgrupowanie „Żelbet”, przyjmując pseudonimy „Hel” a następnie „Emir”. Zagrożony aresztowaniem uciekł z domu wraz z bratem i przedostał się przez Krzemionki do kościoła O.O. Redemptorystów przy ul. Zamojskiego gdzie ukrywali się w wieży kościelnej. Następnie wyjechał z Krakowa i ukrywał się w klasztorze O.O. Redemptorystów w Tuchowie, a potem w Piotrkowicach. Aresztowany przez gestapo w czasie obławy w Piotrkowicach został przewieziony do więzienia w Tuchowie, skąd, dzięki pomocy miejscowej ludności, zbiegł i dołączył do batalionu „Barbara”.

Brał udział w walkach w Jodłówce Tuchowskiej, Pleśnej i Jamnej otrzymując stopień kaprala podchorążego. Został odznaczony Krzyżem Walecznych, dwukrotnie Medalem Wojska Polskiego oraz Krzyżem Armii Krajowej.

Zaraz po okupacji podjął studia chemiczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył w 1947 roku uzyskując dyplom magistra Filozofii z zakresu Chemii. W tym samym roku rozpoczął pracę w Katedrze Chemii Górniczej Akademii Górniczo-Hutniczej, kierowanej przez prof. dr. Lucjana Czerskiego, który okazywał Mu dużą życzliwość i uznanie wynikające z rozwoju naukowego.

W 1965 roku profesor M. Lasoń powołany został przez Radę Wydziału Górniczego AGH na Kierownika Katedry Chemii Górniczej w miejsce przechodzącego na emeryturę profesora Lucjana Czerskiego. Katedra ta, wchodząca w skład Wydziału Górniczego, którego profesor Lasoń był prodziekanem, została pod jego kierownictwem przekształcona w Zakład Chemii Górniczej.

Zainteresowania naukowe profesora Lasonia koncentrowały się w tym czasie na zagadnieniach oddziaływania gazów i par z węglem kamiennym w aspekcie procesów ich utleniania i samozapalności. Były to znaczące, jedne z pierwszych, prace dotyczące utleniania węgla, które powodowało samozagrzewanie i samozapalenie hałd węglowych. Aktywność, pasja naukowa i zdolności organizacyjne profesora przyczyniły się do poszerzenia zakresu badań naukowych na zagadnienia właściwości sorpcyjnych węgla kamiennego względem par i gazów, a także właściwości sorpcyjnych innych materiałów porowatych. Rozwój naukowy pracowników Zakładu Chemii Górniczej umożliwił utworzenie w 1973 roku Instytutu Chemii Górniczej i Fizykochemii Sorbentów. Instytut ten, przy współpracy profesorów Franciszka Byrtusa i Aleksandra Długosza, został decyzją Senatu AGH przekształcony pod koniec 1974 roku w Instytut Energochemii Węgla i Fizykochemii Sorbentów na prawach Wydziału AGH. Profesor Lasoń był dyrektorem tego Instytutu do 1984 roku, będąc równocześnie, aż do śmierci kierownikiem Zakładu Podstawowych Problemów Adsorpcji.

Prof. Lasoń w laboratorium Katedry Chemii Górniczej - fot. J. Leśniak

W ciągu nieprzerwanej czterdziestoletniej pracy w AGH profesor Lasoń przeszedł wszystkie szczeble kariery akademickiej, przy czym docentem został w 1958 roku, profesorem nadzwyczajnym nauk chemicznych w 1967 roku, a profesorem zwyczajnym w 1975 roku.

Profesor Lasoń był inicjatorem oryginalnych badań o zasięgu ogólnokrajowym w zakresie zjawisk powierzchniowych, a w szczególności adsorpcji oraz technologii otrzymywania i modyfikacji materiałów porowatych. Jednocześnie, jako zapalony eksperymentator był autorem szeregu oryginalnych konstrukcji i modyfikacji aparatów sorpcyjnych, które umożliwiały precyzyjne badania struktury porowatej różnego rodzaju materiałów. Szczególnie wspomnieć należy opracowanie i budowę tzw. „manostatów sorpcyjnych”, które ze względu na swoje zalety zainstalowane zostały w laboratoriach szeregu jednostek naukowych, naukowo-badawczych i przemysłowych.

Badania sorpcyjne nabierały coraz większego znaczenia w katalizie i ochronie środowiska, co spowodowało, że profesor Lasoń został koordynatorem II stopnia w ramach problemu węzłowego „Kataliza i adsorpcja» w latach 1971–1975, w dwóch grupach tematycznych: „Własności sorpcyjne i katalityczne węgli aktywnych” oraz „Własności sorpcyjne układów pochodzenia nieorganicznego”.

Koordynował współpracę dziewięciu ośrodków naukowych: Instytutu Chemii i Technologii Nafty i Węgla Politechniki Wrocławskiej, Instytutów Chemii i Fizyki Uniwersytetu w Toruniu, Instytutów Chemii Uniwersytetów w Poznaniu i Lublinie oraz WSP w Opolu, Instytutu Chemicznej Technologii Drewna Akademii Rolniczej w Poznaniu, Instytutu Chemii Ogólnej Politechniki Łódzkiej, Instytutu Chemii Fizycznej PAN w Warszawie.

Ponadto w latach 1974–1977 kierował pracami wykonywanymi przez stronę polską dla Międzynarodowego Centrum ds. Katalizatorów Przemysłowych krajów RWPG w ramach tematu: „Opracowanie węgli aktywnych jako nośników katalizatorów”.

W latach 1976–1980 uczestniczył w problemie węzłowym „Fizykochemiczne podstawy procesów technologicznych”, w grupie tematycznej „Nośniki i adsorbenty” podproblemu „Kataliza”, biorąc udział w pracach w zakresie adsorpcji realizowanych w ramach współpracy Akademii Nauk krajów RWPG. Równolegle w latach 1971–1980 podjął badania nad transportem gazów i par w polimerach w problemie węzłowym „Tworzywa sztuczne i elastomery”, koordynowanym przez Zakład Polimerów PAN w Zabrzu.

Obiektem szczególnego zainteresowania profesora Lasonia były węgle kamienne. W latach osiemdziesiątych szczególnie zintensyfikował prace, włączając liczny zespół naukowy do realizacji tematów: „Sorpcja gazów i par a własności polskich węgli kamiennych jako układów dyspersyjnych” w ramach programu rządowego koordynowanego w latach 1982–1986 przez Instytut Chemii Fizycznej PAN w Warszawie, a także „Zjawiska fizyczne w górotworze jako ośrodku wielofazowym” w latach 1981–1985 w problemie międzyresortowym oraz „Górotwór jako ośrodek wielofazowy” w CPBP 03.06 realizowanym w latach 1986–1990, w którym to temacie prac nie dokończył, gdyż zmarł nagle w pełni sił twórczych w 1987 roku.

Profesor Mieczysław Lasoń był autorem lub współautorem około 150 prac opublikowanych w czasopismach krajowych i zagranicznych.

Przez wiele lat współpracował naukowo między innymi z:

• Instytutem Mechaniki Górotworu PAN w Krakowie,

• Instytutem Technologii Nafty i Węgla Politechniki Wrocławskiej,

• Katedrą Chemii Fizycznej Uniwersytetu Toruńskiego,

• Zakładem Sorbentów Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie,

• Zakładami Akademii Nauk w Moskwie,

• Institut für Chemische Technologie und Brennstofftechnik TU Clausthal RFN,

• Sektion Chemie Karl Marx – Universitat, Lipsk (NRD).

Podkreślić należy zaangażowanie profesora Lasonia w pracy wielu komitetów i rad naukowych. Był On Przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Mechaniki Górotworu PAN (1982–1986), zastępcą Przewodniczącego Komitetu Karbochemii PAN (1982–1986), Zastępcą Przewodniczącego Komisji Fizykochemii Powierzchni PAN, Członkiem Rady Naukowej Instytutu Górnictwa Naftowego i Gazownictwa (1979–1982), Członkiem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej do Spraw Kadr Naukowych (od 1984 do śmierci).

Inauguracja pierwszego roku studentów Instytutu Energochemii Węgla i Fizykochemii Sorbentów w 1975 roku - fot. arch.

Profesor Mieczysław Lasoń wykazywał duże umiejętności interpretacji wyników prac doświadczalnych na bazie teoretycznych rozważań. Zorganizował grupę teoretyków i zainicjował opracowanie matematycznego modelu struktury węgla kamiennego. Opracował fizyczny i termodynamiczny model desorpcji gazu z węgla, na bazie którego wyprowadzono wyrażenia umożliwiające obliczenie przebiegów prac objętościowych desorpcji i ekspansji gazu.

W uznaniu zasług prof. M. Lasoń został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1970), Krzyżami, Kawalerskim (1973) i Oficerskim (1986) Orderu Odrodzenia Polski, Medalami 30. i 40-lecia PRL (1985), Odznaką „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego” (1973). Ponadto nadany Mu został tytuł Zasłużonego Nauczyciela PRL (1979).

W osobie profesora Mieczysława Lasonia społeczność akademicka straciła nie tylko wybitnego badacza i wykładowcę, lecz także wychowawcę wielu pokoleń młodych pracowników naukowych i licznych roczników studentów AGH.

Opracowanie na podstawie dostępnych materiałów:
prof. dr hab. Mieczysław Żyła
i dr hab. Adam Nodzeński prof. AGH.